بزرگترین منابع سنگ‌آهن دنیا کجا هستند و چه کشورهایی بیشترین بهره‌برداری را از آنها دارند؟
سنگ‌آهن یک ماده معدنی است که پس از فرآوری و ذوب در کوره‌ها، آهن فلزی (Fe) از آن تولید می‌شود. سنگ‌آهن تقریباً در تمام موارد استخراج، شامل اکسیدهای آهن مانند مگنتیت (Fe3 O4) و هماتیت است.
تقریباً 98 درصد آهن اولیه به فولاد تبدیل می‌شود. بنابراین، استخراج سنگ‌آهن یکی از مهمترین فعالیت‌های معدنی است که دنیای مدرن وابستگی شدیدی به آن دارد. تقریباً در 50 کشور دنیا فعالیت‌های استخراج سنگ‌آهن در جریان است. برخی از این کشورها مثل استرالیا و برزیل قطب‌های استخراج سنگ‌آهن بوده و برخی دیگر چون چین مصرف‌کنندگان اصلیِ سنگ‌آهن هستند. در حدود 75 درصد سنگ‌آهن دنیا را 7 کشور اصلی تولیدکننده آن استخراج می‌کنند و بالغ بر 70 درصد سنگ‌آهن دنیا در چین مصرف می‌شود.
در این مقاله قصد داریم قطب‌های استخراج و مصرف سنگ‌آهن در دنیا را معرفی کنیم. همچنین، نگاهی بر بزرگترین منابع محفوظ سنگ‌آهن در دنیا و آینده بازار استخراج و فروش سنگ‌آهن خواهیم داشت.
تاریخچه‌ای کوتاه از سنگ‌آهن
آهن یکی از مهمترین فلزات در تمام دوران‌های تاریخی و عنصری پایه برای تمام صنایع مختلف بوده است. از 3600 سال قبل از میلاد انسان با آهن آشنا بود و کالاهای محدودی را از آن تولید می‌کرد. تقریباً در 1200 سال قبل از میلاد بود که تولید آهن در سرتاسر دنیا گسترش یافت و بسیاری از کاربردهای بالقوه آن بالفعل شد.
در ابتدا و در ساخت تجهیزات جنگی و ساختمانی، برنز فلز غالب بود. با وجود این، برنز یک فلز ترکیبی بود که از مس و قلع ساخته می‌شد. کمیاب بودن دو فلز مس و قلع باعث شد فعالان صنعت استخراج معادن برای جایگزینی این فلزات با فلزی با کارایی بالاتر و فراوانی بیشتر دست به‌کار شوند. در همین دوران، 1000 سال قبل از میلاد، بود که آهن جایگزین برنز شد. نکته کلیدی درباره آهن، امکان استخراج آن از سنگ‌آهن به‌صورت مستقیم و بدون نیاز به ترکیب با فلزات دیگر بود.
انقلاب صنعتی قرن 18ام و استفاده فزاینده از فولاد، انقلابی در استخراج سنگ‌آهن ایجاد کرد. از آن زمان به بعد، سنگ‌آهن به‌عنوان دومین کالای مهم، بعد از نفت، در تمام اقتصادهای جهان شناخته شد. جهش بعدی در استخراج سنگ‌آهن، وقوع جنگ جهانی دوم بود. از این تاریخ به بعد، بازارهای مالی خرید و فروش سنگ‌آهن و محصولات تولیدی از آن شکل گرفتند و استخراج از معادن سنگ‌آهن سرعت‌هایی نمایی به‌خود گرفت.
سنگ‌آهن چگونه شکل می‌گیرد؟
تقریباً تمام منابع سنگ‌آهن جهان در صخره‌هایی یافت می‌شوند که در حدود 2 میلیارد سال پیش تشکیل شده‌اند. در آن دوران، مقادیر زیادی از آهن محلول و بدون اکسیژن در بستر دریاها در جریان بوده‌اند. رسوب کردن سنگ‌آهن، با ظهور اولین موجودات با قابلیت فتوسنتز کردن، همراه بود. این موجودات اکسیژن را در آب رها می‌کردند؛ اکسیژن با آهنِ محلول ترکیب می‌شد تا هماتیت و مگنتیت به‌وجود آیند.
ابرمعدن‌های استخراج سنگ‌آهن در دنیا
براساس گزارش انجمن جهانی فولاد، تقاضا برای فولاد در دو دهه پیش‌رو سالانه 1 تا 2 درصد افزایش خواهد یافت. بنابراین، روند کنونی استخراج معدن، نه‌تنها متوقف یا کند نمی‌شود، بلکه ادامه دارد و اوج می‌گیرد. در ادامه و با استفاده از داده‌های وبسایت Miningintelligence، بزرگترین معادن استخراج سنگ‌آهن در دنیا را معرفی کنیم.
1. Hammersly Mines and Channar
جایگاه اول را مجموعه معدنیِ Channar و Hammersly در منطقه پیلبارا در استرالیا به‌خود اختصاص داده است که به شرکت معدنیِ Rio Tinto تعلق دارد. این مجموعه متشکل از 11 معدن کوچک و بزرگ است که تنها در 9ماهه اول سال 2021، بالغ بر 207 میلیون تن سنگ‌آهن از آنها استخراج شده است. در اواخر سال 2021 بود که انفجارهای متعدد در این مجموعه و آسیب‌های پیش‌بینی نشده به منابع زیست‌محیطی، باعث ایجاد اختلال در روند استخراج و استعفای مقامات رده بالای این شرکت شدند.
2. Northern System
شرکت Vales با معدن Northern System در جایگاه دوم قرار گرفته است. این مجموعه معدنی، از 5 معدن فعال در ایالت Para در برزیل تشکیل شده است. میزان استخراج این معدن در سال 2021 در حدود 186 میلیون تن سنگ‌آهن بوده است. از اهداف آتی این شرکت اضافه کردن معدن Serra Leste به مجموعه معدنی Northern System و افزایش ظرفیت فرآوری سنگ‌آهن آن به 10 میلیون تن تا 2023 است.
3. عملیات معدنی شرکت Fortescue
در جایگاه سوم، عملیات استخراج سنگ‌آهن شرکتFortescue قرار دارد که در ناحیه غنی از سنگ‌آهنِ پیلبارا در استرالیا متمرکز هستند. این شرکت سالانه در حدود 182 میلیون تن سنگ‌آهن را از مراکز معدنیِ چیچستر، سالامون و هدلند در پیلبارا استخراج می‌کند. با این وجود، چهارمین غول معدنیِ دنیا، قرار است در چند سال آینده از فعالیت‌های استخراج معدنِ خود بکاهد و به انرژی‌های سبز روی بیاورد.
4. مناطق C و Yandi
مناطق C و Yandi در استرالیا، مراکز معدنی هستند که توسط بزرگترین شرکت فعال در صنایع معدنی، BHP، استخراج می‌شوند. 147 میلیون تن در سال عددی است که استخراج سنگ‌آهن در این مجموعه معدنی به خود اختصاص داده است. شرکت BHP برنامه‌ای 50 تا 100 ساله برای توسعه فعالیت‌ها و حضور خود در ناحیه پیلبارا در استرالیا و گسترش برداشت سنگ‌آهن از معدن‌های مختلف این ناحیه دارد.
5. معادن Newman و Jimblebar
این دو معدن، باز هم واقع در بیلبارای استرالیا، متعلق به شرکت BHP هستند و سالانه 132 میلیون تن سنگ‌آهن از آنها استخراج می‌شود.
6. معادن Hope Downs و West Angelas
مجموعه‌ی معدنی دیگری در منطقه سنگ‌آهن خیزِ بیلبارا استرالیا که به شرکت Rio Tinto تعلق دارد. از این مجموعه در سال 2021، 81 میلیون تن سنگ‌آهن استخراج شده است. نکته بارز درباره این مجموعه معدنی، استفاده از ماشین‌های خودکار در سایت معدن است که از هوش مصنوعی برای کنترل و فعالیت آنها استفاده می‌شود.
7. معدن Vargem Grande
در جایگاه هفتم، معدنVrgem Grande از شرکتVale قرار دارد که در سال 2021 میزان استخراج سنگ‌آهن آن به 30 میلیون تن رسیده است. شرکت Vale سرمایه‌گذاری 2.3 میلیارد دلاری در این معدن سنگ‌آهن کرده تا وابستگی آن را به استفاده از سدها به حداقل برساند.
8. معدن Sishen
معدن Sishen به شرکتKumba تعلق دارد و در استان شمالی Cape در آفریقای جنوبی واقع شده است. میزان استخراج سنگ‌آهن از این معدن در سال 2021، 28 میلیون تن بوده است. شرکت Kumba اعلام کرده که قصد دارد 3.6 میلیارد دیگر در این معدن سرمایه‌گذاری کند تا فعالیت‌های آن را تا سال 2039 تضمین کند.
9. معدن Itabira
به کشور برزیل و شرکت معدنی Vale برمی‌گردیم. از معدن Itabira در سال 2021 تقریباً 27 میلیون تن سنگ‌آهن استخراج شده است. اصلی‌ترین مشکلی که گریبان‌گیر این معدن و شرکت Vale شده است، باطله‌های معدنی است که در منطقه Brumadinho انباشته شده‌اند.
10. عملیات LKAB
عملیات LKAB شامل سه معدن سنگ‌آهن در سوئد است که سالانه 27 میلیون تن سنگ‌آهن از این مجموعه استخراج می‌شود.
معادن چادرملو و گل‌گهر
معادن چادرملو و گل‌گهر بزرگترین معادن استخراج سنگ‌آهن در ایران هستند. بیشتر از 80 درصد سنگ‌آهنِ کشور از این دو معدن استخراج می‌شوند.
5 کشور اول در استخراج سنگ‌آهن
5 کشور اول در استخراج سنگ‌آهن، 80 درصد کل سنگ‌آهن مصرفی در دنیا را استخراج می‌کنند. این کشورها نقش تعیین کننده‌ای در ثبات بازار آهن و تعریف قیمت‌های جدید برای بازار دارند. تنها در سال 2020، بالغ بر 2.4 میلیون سنگ‌آهن در سرتاسر دنیا استخراج شده است. داده‌های جهانی نشان از افزایش این اعداد استخراجی تا سال 2025 دارند؛ مهمترین امر در این رشد، مصرف روزافزون آهن در کشور چین است. در ادامه 5 کشور اول در استخراج سنگ‌آهن را، با اشاره به میزان استخراج سالانه آنها، معرفی می‌کنیم.
1. استرالیا با 900 میلیون تن
استرالیا تقریباً 37 درصد کل نیازهای جهانی به آهن را پاسخگو است. صنعت سنگ‌آهن یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌های تجاری در استرالیا بوده و این کشور درآمدهای میلیاردی سالانه از این ماده معدنی دارد. بیشتر شرکت‌های فعال در صنعت معدن یا استرالیایی هستند یا اینکه پایگاه و معدنی در استرالیا دارند. تنها در سال 2021، استرالیا 154 میلیارد دلار از فروش منابع سنگ‌آهن خود درآمد کسب کرده است. شرکت‌های اصلیِ فعال در استخراج سنگ‌آهن استرالیا Rio Tinto، BHP و Forrescue Metals هستند.
2. برزیل با 400 میلیون تن
تقریباً 17 درصد سنگ‌آهن دنیا از جانب برزیل تأمین می‌شود. معدن Carajas در ایالت Para یکی از بزرگترین سایت‌های استخراج سنگ‌آهن در دنیا است. در این سایت معدنی، سالانه 300 میلیون تن سنگ‌آهن استخراج می‌شود. بیشتر عملیات استخراج سنگ‌آهن در برزیل را شرکت برزیلی Vale برعهده دارد.
3. چین با 340 میلیون تن
چین در جایگاه سوم در میان تولیدکنندگان آهن قرار دارد. بزرگترین معادن سنگ‌آهن چین معدن Dataigou با تولید 21 میلیون تن، پروژه Yuanjiacun با 11 میلیون تن و Qidashan با 11 میلیون تن استخراج سالانه هستند.
4. هند با 230 میلیون تن
کشور وسیع هند، با استخراج 10 درصد از کل سنگ‌آهن مصرفی دنیا، در جایگاه سوم در رتبه‌بندی استخراج سنگ‌آهن قرار دارد. ایالت‌های Odessa،Jharkhand ، Karnataka و Chhattisgarh منابع اصلی استخراج سنگ‌آهن را در هند شامل می‌شوند.
5. روسیه با 95 میلیون تن
روسیه رتبه اول استخراج سنگ‌آهن اروپا را دارد. بیشتر منابع سنگ‌آهن این کشور در Kursk و سیبری واقع شده‌اند.
ایران، 38 میلیون تن
ایران در جایگاه 11ام قرار دارد و سالانه بالغ بر 38 میلیون تن سنگ‌آهن از معادن خود استخراج می‌کند.
7 کشور دنیا با بیشترین ذخایر سنگ‌آهن
تقریب زده می‌شود که وابستگی دنیا به منابع طبیعی چون سنگ‌آهن، تا 50 سال آینده با فراز و نشیب‌های زیادی همراه باشد. بر اساس تحقیق بنیادLester Brown ، ذخایر سنگ‌آهن دنیا تا سال 2070 به پایان می‌رسند. این تخمین، بر اساس رشد 2 درصدی سالانه در برداشت از ذخایر موجود عنوان شده است. علاوه بر این، به‌طور تقریبی 180 میلیارد تن سنگ‌آهن در دنیا باقی مانده است که در ادامه سهم 7 کشور اول دنیا در این ذخایر را عنوان می‌کنیم.
1. استرالیا با 48 میلیارد تن
استرالیا خانه ذخایر سنگ‌آهن دنیا است. بیشترِ 48 میلیارد تن سنگ‌آهنی که تخمین‌زده شده در استرالیا باشد، در غرب استرالیا و بخصوص در منطقه پیلبارا قرار دارد؛ پیلبارا غنی‌ترین منطقه جهان از نظر میزان سنگ‌آهن است.
2. برزیل با 29 میلیارد تن
در حدود 14 هزار شرکت معدنی در برزیل وجود دارند که استخراج مواد معدنی در این کشور می‌پردازند. در بین تمام سنگ‌معدن‌هایی که در برزیل به‌وفور یافت می‌شوند، سنگ‌آهن جایگاه اول را به خود اختصاص داده است. قسمت‌های جنوبی کشور بزریل بسیار غنی‌تر از قسمت‌های شمالی هستند و اکثر معادن در این نواحی قرار دارند.
3. روسیه با 25 میلیارد تن
روسیه نسبت به استخراج سنگ‌آهن خود بسیار محافظه‌کارتر از باقی کشورها است. بخش بسیار کمی از سنگ‌آهن استخراج شده در روسیه به کشورهای دیگر صادر می‌شود و بیشتر آن صرف صنعتی‌شدن این کشور می‌گردد. مناطق Kursk و سیبری بزرگترین منابع سنگ‌آهن روسیه را در خود دارند.
4. چین با 20 میلیارد تن
این کشور بیشتر از هر کشور دیگری در دنیا سنگ‌آهن مصرف می‌کند و اصلی‌ترین دلیل آن روند فزاینده توسعه چین و تبدیل شدنش به بزرگترین اقتصاد دنیا است. بنابراین، چین تلاش روزافزونی در جهت یافتن منابع بیشتری از سنگ‌آهن در سرزمین پهناور خود دارد. در واقع، اگر چین تنها به تولید داخلی وابسته بود، ذخایر 20 میلیاردی آن در کمتر از 20 سال به پایان می‌رسید.
5. اوکراین با 6.5 میلیارد تن
اوکراین از جمله کشورهایی است که استخراج سنگ‌آهن در آن متناسب با ذخایر موجود در این کشور نبوده است. این کشور به هیچ‌وجه در حال توسعه‌یافتن نیست. بنابراین توازن چندانی بین عدم صادر کردن مواد معدنی مثل سنگ‌آهن و فعالیت‌های صنعتی داخلی وجود ندارد.
6. کانادا با 6 میلیارد تن
بیشتر ذخایر سنگ‌آهن کانادا در منطقه Labrador Trough واقع شده‌اند. این کشور به میزان تقریباً متناسبی صادرات و مصرف سنگ‌آهن را پیش گرفته است.
7. هند با 5.5 میلیارد تن
اگرچه هند در رده 7ام از لیست کشورها با بیشترین ذخایر سنگ‌آهن قرار دارد، اما این کشور بخش زیادی از سنگ‌آهن خود را سالانه استخراج می‌کند و به‌شدت، از نظر صنعتی، در حال رشد است.
ایران
در طی 7 سال گذشته، بالغ بر 1 میلیارد تن ذخایر سنگ‌آهن در ایران کشف شده‌اند. در نتیجه، ایران تقریباً 2.8 میلیارد تن ذخیره سنگ‌آهن دارد. همچنین، بنابر گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، جستجو برای یافتن منابع بیشتر در 30 استان کشور ادامه دارد.
قیمت جهانی سنگ‌آهن
قیمت کنونی سنگ‌آهن در بازارهای جهانی در حدود 101 دلار به‌ازای هر تن سنگ‌آهن، با حداقل خلوص 63.5، است. در حال حاضر، ترس چین از بازگشت کرونا باعث شده که تقاضاها نسبتاً کاهش یابد و ارزش این ماده معدنی رو به کاهش باشد.
بازیافت
آخرین بخش را به بازیافت اختصاص داده‌ایم، چراکه پایان مسیر استخراج و استفاده از منابع مواد معدنی چون سنگ‌آهن، بازیافت است. نکته بارزی که از این تحقیق حاصل شد این است که بیشتر کشورهایی که در رده‌های بالای میزان و کیفیت برنامه‌های بازیافت مواد، در واقع کشورهایی با منابع کمتر نسبت به کشورهای بالایی هستند.
کشورهای زیر، به ترتیب، موفق‌ترین کشورهای دنیا در بازیافت مواد مختلف از کالاهای مصرفی خود بوده‌اند.
-
آلمان (65 درصد)
-
سنگاپور (60 درصد)
-
ولز (59 درصد)
-
کره‌جنوبی (58 درصد)
-
اتریش (55 درصد)
-
تایوان (54 درصد)
-
اسلونی (53 درصد)
-
بلژیک (52 درصد)
-
سوئیس (50 درصد)
-
هلند (48 درصد)
جمع‌بندی
آمارها نشان می‌دهند که کشورهای مختلف جهان به‌هیچ وجه به سمت کاهش برداشت از ذخایر معدنی خود نمی‌روند، بلکه از آنها برای توسعه هرچه بیشتر خود در سال‌های پیش‌رو بهره می‌برند. آینده پیش‌رو اما سال‌های استهلاک معادن مختلف، ازجمله سنگ‌آهن، خواهد بود. تقریباً نیم قرن دیگر به پایان ذخایر سنگ‌آهن باقی مانده است و اکثر کشورهای توسعه یافته در حال جستجو برای یافتن راه‌حل‌هایی به‌منظور جایگزینی استخراج سنگ‌آهن برای تولید فولاد هستند.
مهمترین عنصر در این رابطه، بازیافت آهن از کالاهایی است که از رده خارج می‌شوند. تکنولوژی ابزارهای قدرتمندی برای حصول این مهم فراهم کرده است که متأسفانه در کشور ما هنوز به آن شکوفایی لازم نرسیده‌اند. نکته دیگر تعادل بین رشد اقتصاد و فروش منابع در کشورهایی مثل استرالیا است. استرالیا همزمان با فروش منابع طبیعی خود به کشورهای دیگر چون چین، صنایع جایگزین خود را ارتقاء داده و به نوعی از فروش منابع طبیعی برای حرکت به سمت آینده‌ای مستقل از این منابع استفاده می‌کند.