خلاصه

صنعت و بازار سنگ آهن و فولاد در حال تجربه دوره‌ای بسیار حساس و پرتلاطم است. از طرفی، ظرفیت مازاد فولاد در حال افزایش است و وضعیت تقاضا نشانه‌هایی از کسادی در خود دارد؛ بخصوص چین به ‌دلیل بحران فزاینده در املاک و مستغلاتش تقاضا برای سنگ آهن و میزان تولید فولاد را کاهش داده است.

از طرف دیگر، تحول دیجیتال و عملیات انقلاب صنعتی ۴.۰ پیش‌بینی‌ها را به سمت افزایش تقاضا در آینده سوق می‌دهند (بخصوص در کشورهای در حال توسعه). در این مقاله بررسی همه‌جانبه‌ای از وضعیت بازار سنگ‌ آهن و فولاد، آمارهای مرتبط با تولید و پیش‌بینی‌هایی درباره آینده این بازارها ارائه می‌کنیم.

تولید فولاد در ۳ سال گذشته نسبت به سال‌های قبل از کووید به شکل قابل‌توجهی افزایش پیدا کرده است. با این حال این تولید بیشتر به منزله نیاز بیشتر نبوده، بلکه اکنون به مازادی در صنعت فولاد بدل شده است و قیمت این کالا و مواد خام متناظر با آن یعنی سنگ آهن یا کنسانتره سنگ آهن نیز نزول کرده‌اند.

در قالب سیاست‌های جدید دولت چین، شرکت‌های فولادسازی داخلی این کشور سهم بیشتری از نیاز چین به فولاد را تأمین می‌کنند؛ جایی که چین با سرمایه‌گذاری‌های مشترک در کشورهای دیگر، سنگ آهن لازم برای تولید داخل را تأمین می‌کند و وابستگی صنایع چینی در تأمین فولاد به شرکت‌های خارجی کمتر و کمتر می‌شود.

بنا بر آمارها، “ظرفیت” تولید فولاد در سال ۲۰۲۳ به رکود جدید ۲.۵ میلیارد تن رسیده است. به ویژه ظرفیت و میزان تولید فولاد در آسیا و آفریقا افزایش یافته است؛ برعکس، اروپا، آمریکا و اقیانوسیه یا تولیدی نزولی داشته‌اند یا با رکود مواجه‌اند.

وضعیت تولید فولاد در سال ۲۰۲۳

چنانکه عنوان کردیم ظرفیت تولید فولاد در جهان به ۲.۵ میلیارد تن در سال رسیده است. با وجود این، میزان تولید کنونی نزدیک به ۱.۸۹۲ میلیارد تن است. درواقع، اکثر کشورها و شرکت‌های فولادسازی از ۱۰ سال پیش برنامه‌های توسعه‌ای خود را به مرحله اجرا رسانده بودند؛ برنامه‌هایی که غالبا متناسب با تحول دیجیتال جهان و هوشمندسازی عملیات مختلف در صنایع و جوامع اتخاذ شده‌اند.

اما نه‌تنها این ظرفیت هنوز به حداکثر تولید خود نرسیده، بلکه بازار عرضه و تقاضا در سال ۲۰۲۳ با مازاد قابل‌توجهی روبرو شده است. همچنین، پس از صعود چشم‌گیر میزان تولید فولاد در ۲۰۱۵، این صنعت ۴ سال اخیر را با رکودی در محدوده ۱۸۰۰ تا ۱۹۰۰ میلیون تن سپری کرده‌ است. تصویر زیر میزان تولید فولاد جهان از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۲۳ را  نمایش می‌دهد.

چین با ۱۰۱۹ میلیون تن تولید در ۲۰۲۳ همچنان بزرگترین تولید کننده فولاد جهان به حساب می‌آید. این عدد برابر با میزان تولید فولاد چین در سال ۲۰۱۳ است، یعنی نزولی شدید پس از تجربه ۱۳۲۵، ۱۳۳۷ و ۱۳۴۰ میلیون تن در ۳ سال قبل.

در جایگاه دوم از نظر میزان تولید فولاد کشور هند قرار دارد که در ۲ دهه اخیر سرمایه‌گذاری کلانی بر روی صنعت سنگ آهن و تولید فولاد داشته است. در سال ۲۰۲۳ آن‌ها ۱۴۰ میلیون تن فولاد تولید کرده‌اند. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ میزان تولید فولاد هند به ۲۵۰ میلیون تن در سال برسد.

کشورهای دیگری مانند آمریکا، ژاپن، روسیه و کره جنوبی نیز میزان تولیدی در حدود ۸۰ تا ۷۰ میلیون تن را گزارش کرده‌اند.

 میزان تولید فولاد در ایران برای سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۳۱ میلیون تن بوده است. تصویر زیر نمایشی از میزان تولید ماهانه فولاد در ایران از سال ۲۰۱۵ و پیش‌بینی آن در ماه‌های پیش رو و تا سال ۲۰۲۵ است.

چنانکه از تصویر زیر مشخص است، تولید فولاد در ۱۰ سال اخیر با شیفت‌های زیادی از حجم تولید برای کشورهای مختلف همراه بوده است. برای نمونه، چین در ۲۰۱۳ نزدیک به ۴۹.۷ درصد از کل تولید را در اختیار داشت و اکنون به ۵۳.۶ درصد رسیده است. هم‌زمان، سهم کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی تقریبا ۳ درصد کم شده است و کشورهای تولید کننده فولاد در خاورمیانه و هند جایگاه خود را ارتقاء داده‌اند.

رشد کم و بیش مشابهی در میزان استفاده از فولاد در بازه‌ ده ساله اخیر را نیز شاهد هستیم.

وضعیت بازار سنگ آهن

در هفته‌های اخیر قیمت هر تن سنگ آهن با گرید ۶۲ درصد در بازارهای جهانی نزدیک به ۱۰۷ دلار بود؛ این مقدار کمترین میزان از  ماه آپریل میلادی و متأثر از کاهش تقاضای چین برای سنگ آهن است. درواقع، پس از کاهش ۳.۹ درصدی قیمت ملک در چین، ساخت‌وساز در چین دچار رکود شد و همین امر تأثیر شاخصی بر معاملات سنگ آهن در بازارهای جهانی داشته است.

با توجه به سیاست‌های جدید چین در کنترل ساخت خانه‌های مازاد بر نیاز کشور، این نزول ۲۱ درصدی در قیمت‌ها نیز قابل‌ پیش‌بینی بود. با این حال، انتظار می‌رود در هفته‌های پیش رو وضعیت بازار مطلوب‌تر و در ماه‌های آتی قیمت به حوالی ۱۱۹ دلار به‌ ازای هر تن برسد.

حالت خوشبینانه‌تر این پیش‌بینی به جنبه‌های توسعه هند و بازگشت بخص املاک به نوار ساخت و ساز افزایشی در چین اشاره می‌کند. علاوه بر این، کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا نیز برنامه‌های توسعه‌ای زیادی برای همراهی با کشورهای پیشرفته‌تر در تحول دیجیتال و انرژی دارند. به این دلایل و انواع مشابه، امکان دارد قیمت سنگ آهن در شش ماه اول همه کارشناسان را غافلگیر کند و حتی تا ۱۵۰ دلار به ازای هر تن بالا برود.

علاوه بر این، اگرچه وضعیت مسکن در چین چندان مطلوب نیست، اما سرمایه‌گذاری‌های چین در دیگر کشورها، در زمینه استخراج از معادن سنگ آهن، و افزایش واردات این کالا سیگنال مثبتی برای قیمت سنگ آهن در سال ۲۰۲۴ خواهد بود.

تقاضای هند برای واردات بیشتر سنگ آهن اهرم دیگری در تکیه بر پیش‌بینی خوشبینانه درباره قیمت آن در ۲۰۲۴ است. هند همچنان در حال ایجاد سایت‌های فولادسازی بیشتر و ارتقاء جایگاه جهانی خود در تولید این فلز استراتژیک است.

درنهایت، سنگ آهن استخراج شده از اعماق دریا نیز با تلنگری در قیمت‌ها همراه بوده است. اگرچه در ماه‌های گذشته قیمت آن از روزهای رویایی خود در ۲۰۲۱ و شکستن رکوردها تا ۱۶۱ دلار فاصله دارد. به نظر می‌رسد که رکود کنونی در قیمت یا ادامه‌دار خواهد بود و حداکثر به ۱۲۰ دلار می‌رسد یا با شکست حمایت کنونی به اعداد کمتر از ۱۰۰ دلار سقوط می‌کند.

مشابه همیشه، قیمت سنگ آهن در سال ۲۰۲۴ نیز متأثر از تولید فولاد در چین، وضعیت اقتصاد کلان و املاک این کشور خواهد بود. بخصوص، قوانین جدید اتخاذشده از جانب دولت چین می‌تواند نقشی تعیین کننده در قیمت جهانی سنگ آهن داشته باشد.

بنابر تحلیل انجام‌شده توسط بنیاد مکنزی، انتظار می‌رود که تقاضا برای فولاد در کوتاه مدت در چین ضعیف بماند. با وجود این، کاهش ذخایر سنگ آهن در بنادر چین در شش ماه گذشته، امید به افزایش قیمت این کالای معدنی را بالا برده است. احتمال دارد ذخیره مجدد سنگ آهن برای کارخانه‌های فولاد چین تا قبل از سال نو چینی محقق شود.

عملکرد مالی شرکت‌های فولادسازی

متوسط سودآوری عملیات در صنعت فولادسازی جهانی از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ به نصف کاهش یافت و در پایان ۲۰۲۲ به کمتر از ۸.۵ درصد رسید (در مقایسه با ۱۷ درصد میانگین سودآوری در ۲۰۲۱). علاوه بر این، برای بسیاری از شرکت‌ها میزان سودآوری همچنان پایین‌تر از پیش‌بینی‌های آن‌ها در برنامه‌های مرتبط با توسعه پایدار است (سطح سودآوری عملیات برای ۲۵ درصد از شرکت‌ها زیر ۲.۸ درصد است).

میانگین میزان سود خالص عملیات شرکت‌های فولادسازی در سال ۲۰۲۲ نیز به کمتر از ۲.۹ درصد رسید که نسبت به ۱۰.۵ درصد در سال ۲۰۲۱ نزول آشکاری است.

با این حال، میزان بدهی شرکت‌های فولادسازی در ۲۰۲۲ از ۴۲ درصد (نسبت به کل سرمایه) در سال ۲۰۱۴ به ۳۲ درصد در سال ۲۰۲۲ رسیده است.

آینده مصرف و تقاضا برای فولاد

بنا بر پیش‌بینی Worldsteel، تقاضا برای فولاد در سال ۲۰۲۴، ۱.۷ درصد افزایش پیدا می‌کند و به ۱۸۵۴ میلیون تن می‌رسد. اما ۳.۲ درصد کاهش در تقاضا که در سال ۲۰۲۲ اتفاق افتاد همچنان سایه خود را بر سر بازار فولاد حفظ می‌کند و همین امر باعث ایجاد شکاف بزرگتری بین عرضه و تقاضا می‌شود.

با افزایش نرخ بهره در اکثر کشورها، صنایع دست به عصاتر به فعالیت می‌پردازند و نیاز آن‌ها به فولاد نیز محتاطانه کنترل می‌شود. با وجود این، و بنا بر پیش‌بینی‌ها درباره رشد اقتصاد جهانی، انتظار می‌رود در اواخر سال ۲۰۲۴ وضعیت سرمایه‌گذاری بر روی زیرساخت‌ها در اکثر صنایع بهبود یابد و تقاضا برای فولاد دوباره با رشد قابل لمسی همراه گردد. انتظار می‌رود تقاضا برای فولاد در جهان (به جز چین) ۳ درصد افزایش داشته باشد.

در منطقه خاورمیانه و آفریقا وضعیت به مراتب بهتر خواهد بود. برای نمونه، پیش‌بینی می‌شود که تقاضا برای فولاد در آفریقا در سال ۲۰۲۴ حداقل ۴ درصد رشد کند. به ویژه، کشورهایی چون آفریقای جنوبی سال قبل را با افزایش شدید تعرفه‌های مصرف انرژی الکتریسیته سپری کردند؛ افزایشی که دلیل اصلی آن کمبود نیروگاه‌های تولید برق در این کشور است. بنابراین، انتظار می‌رود که در سال‌های پیش‌رو سرمایه‌گذاری کلانی بر روی زیرساخت‌های مرتبط انجام گیرد و نیاز به فولاد به شکل قابل‌توجهی صعودی باشد.

در منطقه خاورمیانه  نیز انتظار می‌رود تقاضا برای فولاد در ۲۰۲۴ نزدیک به ۴ درصد افزایش یابد. بخصوص، شرکت‌های صنعتی داخلی و خارجی بیشتری در این کشورها سرمایه‌گذاری کرده‌اند و زیرساخت‌های مورد نیاز برای پیشبرد اهداف آن‌ها مطمئنا به فولاد بیشتری نیاز خواهند داشت.

بنا بر گزارش صندوق جهانی پول، رشد اقتصادی در ۲۰۲۳ بیشتر از ۲.۵ درصد بوده است (به‌ ویژه به دلیل افزایش صادرات نفت). با این حال، شرکت‌های صنعتی، و البته شرکت‌های فولادسازی، با دشواری‌های بیشتری برای تأمین برق و گاز همراه بوده‌اند و همین امر بر میزان تولید آن‌ها تأثیر گذاشته است.

پیش‌بینی‌هایی درباره تولید سنگ آهن و فولاد در جهان

تولید کنسانتره سنگ آهن چین در سال ۲۰۲۴ بین ۵ تا ۱۰ میلیون نسبت به سال ۲۰۲۳ افزایش خواهد یافت. همچنین، سرمایه‌گذاری چین در کشورهایی مانند شیلی افزایش می‌یابد تا واردات سنگ آهن از دیگر کشورها بیشتر از آن دسته سایت‌های معدنی باشد که با سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم خود چین همراه بوده‌اند. در واقع چین به دنبال ایجاد زنجیره تأمین قابل کنترل‌تر و افزایش بهره‌وری از طریق مدیریت این زنجیره تأمین وابسته است.

چین در نظر دارد تا ۲۰۲۵ میزان تولید سنگ آهن خود را به ۳۷۰ میلیون تن برساند. اما بسیاری بر این باورند که ذخایر و دسترسی منابع سنگ آهن در چین امکان این حجم تولید، حداقل برای بازه‌های بلندمدت، را به معادن سنگ آهن این کشور نمی‌دهد.

در سه ماهه اول سال ۲۰۲۴ چین ۷۲ میلیون کنسانتره سنگ آهن تولید کرد که نسبت به سال قبل ۴ درصد افزایش داشته است. بنا بر گزارش سازمان معادن چین، در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۹۹۰ میلیون تن کنسانتره سنگ آهن از معادن با سرمایه‌گذاری و مدیریت چینی‌ها استخراج شده‌اند.

رشد تولید سنگ آهن در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵

با توجه به رویکردهای اقتصادی متناظر با توسعه پایدار نیاز به سنگ آهن برای تولید فولاد افزایشی خواهد بود، حتی اگر این نیاز مجازی باشد و به مصرف ختم نشود. به ویژه، ایجاد نیروگاه‌های انرژی تجدیدپذیر، تحول دیجیتال در صنایع و فعالیت‌های مشابه باعث حفظ روند افزایشی در تولید می‌شود.

علاوه بر این، در چند سال اخیر سرمایه‌گذاری‌های زیادی در زمینه افزایش بهره‌وری شرکت‌های معدنی انجام شده و این سرمایه‌گذاری‌ها از سال ۲۰۲۰ تغییر کلانی در میزان کارایی معادن ایجاد کرده‌اند. بنا بر بررسی انجمن شرکت‌های فولاد و معدن چین، انتظار می‌رود تولید سنگ آهن در معادن جهان با ۲ درصد رشد سالانه همراه باشد و ۴۰ میلیون تن بر میزان کنونی افزوده گردد.

با وجود این، و بیشتر به دلیل مقررات جدید متأثر از تغییرات اقلیمی و مشکلات ژئوپلیتیک، ممکن است روند پیش‌بینی شده در سال‌های ۲۰۲۵ و بعد از آن با موانعی جدی در تولید مواجه شود.

پیش‌بینی قیمت فولاد در ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵

بنا بر گزارش World Steel Association، تقاضا برای فولاد در ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ افزایشی خواهد بود. انتظار می‌رود در ۲۰۲۴ این رشد در تقاضا نزدیک به ۱.۷ درصد (۱.۷۹۳ میلیون تن) و برای سال ۲۰۲۵ حدود ۱.۲ درصد (۱.۸۱۵ میلیون تن) باشد.

انتظار می‌رود تقاضای چین برای فولاد در سال ۲۰۲۴ مشابه تقاضا در سال ۲۰۲۳ باشد. این روند راکد در ۲۰۲۵ نیز ادامه دارد و میزان تقاضای چین برای فولاد ۱ درصد کاهش می‌یابد. در مقابل، هند به بزرگترین محرک در افزایش تقاضا برای فولاد بدل می‌شود و انتظار می‌رود در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ تقاضا برای فولاد در هند نزدیک به ۸ درصد رشد کند (۷۰ میلیون بیشتر از سال ۲۰۲۰).

اروپا همچنان پرچالش‌ترین منطقه جهان از نظر بازار فولاد و تقاضا برای آن است. به دلایل ژئوپلیتیک (بخصوص جنگ روسیه و اوکراین)، افزایش تورم، کاهش پشتیبانی‌های دولتی از بخش فولاد (بیشتر به دلیل مصرف بالای انرژی توسط شرکت‌های فولادسازی)، سال ۲۰۲۴ نیز تقاضا در اروپا با رکود و حتی نزول همراه خواهد بود (میزان تقاضا در ۲۰۲۳ نزدیک به ۳.۹ درصد کاهش یافته بود). با این حال، پیش‌بینی می‌شود که تقاضای اروپا برای فولاد در ۲۰۲۵  نزدیک به ۵.۳ درصد رشد کند.

همچنین، پیش‌بینی می‌شود که قیمت هر تن فولاد در سال ۲۰۲۴ در بازه ۷۴۰ تا ۷۸۵ دلار نوسان کند. در اوایل ۲۰۲۵ نیز قیمت کاهشی و بین ۷۱۳ تا ۷۳۰ دلار پیش‌بینی می‌شود. خوشبینانه‌ترین قیمت برای ۵ سال آینده فولاد اعداد بین ۷۵۰ تا ۹۰۰ هستند. در بدترین حالت ممکن نیز، سناریو قیمتی زیر ممکن است برای فولاد اتفاق بیافتد.

جمع‌بندی

سنگ آهن و فولاد دو کالای وابسته هستند که محورهای تحولات صنعتی و مدرنیته جهانی را شکل می‌دهند. فولاد به عنوان اساسی‌ترین عنصر برای ایجاد زیرساخت‌های صنعتی، نقشی شاخص در موفقیت برنامه‌های جهانی مانند دیجیتالی شدن، رسیدن به صفر خالص و تحول انرژی دارد.

چین همچنان تأثیرگذارترین بازیگر بازار عرضه و تقاضای سنگ آهن و فولاد است. به ویژه، مشکلات حوزه مسکن چین تأثیر منفی زیادی بر قیمت‌ها گذاشته‌اند و پیش‌بینی‌های بدبینانه‌ درباره قیمت این کالاها را تقویت کرده‌اند. با این وجود، ما انتظار داریم که وضعیت بازار کالاهایی چون کنسانتره سنگ آهن و انواع فولاد از سال ۲۰۲۵ به بعد امیدبخش‌تر از اکنون و حتی با ثبت رکوردهایی بهتر از سال ۲۰۲۱ باشد.

درنهایت، ایران جزء کشورهای آینده‌دار در صنعت فولادسازی است، چراکه سهم قابل‌توجهی از ذخایر سنگ آهن در ایران قرار گرفته و صنعت فولادسازی آن نیز در حال رونق‌ گرفتن است. وضعیت تولید سنگ آهن و فولاد در چند سال اخیر صعودی بوده و انتظار می‌رود روزهای بهتری نیز پیش رو باشند.

سوالات متداول

بزرگترین تولیدکننده فولاد در جهان چه کشوری است؟

در حال حاضر چین با ۱.۰۳۲ میلیارد تن در سال، بزرگترین تولید کننده فولاد در جهان است و پس از آن، و با فاصله زیاد، کشورهایی چون هند و ژاپن قرار دارند. بزرگترین شرکت تولیدکننده فولاد نیز China Baowu Steel Group Corporation است که سالانه در حدود ۱۳۱ میلیون تن فولاد تولید می‌کند (که تمام آن نیز در چین مصرف می‌شود).

بزرگترین معدن سنگ آهن ایران کدام است؟

بزرگترین معدن سنگ آهن ایران معدن گل‌گهر کرمان (سیرجان) است. معدن چغارت یزد نیز جزء معادن بزرگ سنگ آهن ایران است که پیش‌بینی می‌شود در حدود ۱۹۳ میلیون تن آهن داشته باشد.

بزرگترین معدن سنگ آهن خاورمیانه کدام است؟

معدن گل‌گهر کرمان با ذخیره‌ زمین‌شناسی بیشتر از ۱ میلیارد تن و ذخیره قابل برداشت کنونی ۲۲۰ میلیون تن، بزرگترین معدن سنگ آهن در خاورمیانه است.