5 راه مهم در بهبود بهره‌برداری از معادن
تاکنون بهره‌برداری از معادن به پیشرفت بشر بسیار کمک کرده است و به هیچ‌وجه نمی‌توان از مزایای این صنعت در راهبرد اهداف توسعه‌طلبانه انسان امروزی چشم‌پوشی کرد. البته برای بهره‌برداری از معادن از یک‌سو نیاز به مصرف انرژی و آب بسیاری وجود دارد و از سوی دیگر این بهره‌برداری می‌تواند همراه با آلودگی‌های زیست محیطی باشد. اما متأسفانه در جهان امروز با محدودیت منابع مواجه هستیم، بنابراین باید به فکر بهره‌برداری بهینه از آنها باشیم.
در مورد معادن نیز باید طراحی و عملکرد آنها به نحوی باشد که مصرف انرژی و ضایعاتشان به حداقل مقدار ممکن برسد. به همین دلیل به کارگیری فرآیندهای بهینه استخراج و پالایش فلزات در تمام مراحل عملیات معدن‌کاری، ذوب و بازیافت مجدد باطله‌های معادن می‌تواند بسیار مفید باشد. البته در کنار تمامی این موارد، باید در نظر داشت که طراحی محصول پایین دستی به صورت بادوام و با کارایی لازم صورت گیرد و تنها باتوجه به این موضوع است که میتوان قابلیت بازیافت باطله‌های معادن را در نظر گرفت. همچنین عملیات بازیافت نیز باید مراحل به نسبت آسان و مقرون‌به‌صرفه‌ای داشته باشد تا بتوان از فلزات استخراج شده و ترکیبات فلزی آن حداکثر میزان استفاده را داشت. در حال حاضر مدیریت بهره‌برداری بهینه از معادن و بازیافت باطله‌های آنها به دنبال یافتن چارچوب‌های نظارتی درست و بهره‌ور با هدف بهبود طراحی محصول و افزایش نرخ بازیابی است. اما تمامی این رویکردها از نگاه اقتصاد مدور آغاز شده که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.
بازیافت باطله‌ها، استفاده از پساب‌های معدنی، سنگریزه‌ها و رسوبات تنها در اقتصاد مدور با بهینه‌سازی مدیریت بهره‌برداری از معادن امکان‌پذیر خواهد بود.
اقتصاد مدور چیست؟
اقتصاد مدور در مقابل رویکرد اقتصاد خطی قرار دارد به این صورت که در اقتصاد خطی تولید به شکل سنتی تعریف شده که در آن کالاها یا محصولات ساخته شده، مورد استفاده قرار می‌گیرند و سپس دفع می‌شوند، اما در اقتصاد مدور این روند از نظر زیست محیطی رد شده و باطله‌ها و ضایعات در روندی کارآمدتر و سالم‌تر بازیافت می‌شوند تا به چرخه مصرف بازگردند. این دقیقاً همان طرز تفکر پایدار است که بر مدیریت دقیق منابع متمرکز خواهد بود. در واقع هدف یک نظام اقتصادی مدور کمینه کردن ضایعات و بیشترین استفاده از منابع است که به لحاظ اقتصادی و زیست‌محیطی پایدارتر خواهد بود. اقتصاد مدور یا چرخشی بر حوزه‌هایی چون تفکر طراحی، تفکر سیستماتیک، گسترش طول عمر محصول و بازیافت متمرکز شده است. یکی از مواردی که در اقتصاد مدور به آن توجه ویژه‌ای شده، استفاده مجدد و هوشمندانه از هرگونه زباله ایجاد شده در طول فرایند تولید است. در این صورت در پایان چرخه عمر یک محصول در صورت امکان بازیابی، بازیافت یا استفاده مجدد شده و یک چرخه مسئول، ترمیم کننده و احیا کننده ایجاد می‌شود که زباله‌های قابل بازیافت را مدیریت و به چرخه مصرف باز می‌گرداند.
تأثیر اقتصاد مدور در بهره‌برداری معادن و فلزات چگونه است؟
رویکرد چرخه‌ای تولید که از تعریف اقتصاد مدور معنا می‌گیرد در مدیریت منابع به‌ویژه برای صنایع معدنی و فلزات بسیار مناسب است. در مجموع، فلزات بی‌نهایت قابل بازیافت هستند و دوام ذاتی، استحکام و خواص ضدخوردگی که دارند باعث می‌شود تا طول عمر محصولاتی که از آنها نیز ساخته می‌شوند، افزایش یابد. از طرفی اغلب فلزات و مواد معدنی ارزش بالایی داشته و به همین دلیل در پایان چرخه عمر محصول بازیافت آنها ارزشمند خواهد بود. به همین دلیل است که تا کنون روشهای زیادی برای تسهیل استفاده مجدد و بازیافت آنها معرفی شده‌اند. به طور مثال برخی از مجموعه‌های ذوب، فلزاتی مانند مس را از زباله‌های برقی و الکترونیکی بازیافت می‌کنند. در همین راستا مجموعه‌های معدنی نیز دارای زمینه‌ای برای اتخاذ رویکرد اقتصاد مدور در تجارت هستند. شرکت‌های معدنی باید با در نظر گرفتن تأثیرات زیست‌محیطی و اجتماعی عملیات‌های خود، علاوه بر به‌کارگیری روشهای بهره‌ور، اقداماتی را برای به حداقل رساندن آثار منفی و کاهش ضایعات انجام دهند.
جایگزینی محصولات با ضایعات در مدیریت بهره‌برداری بهینه از معادن
معدن به عنوان یک صنعت ضایعات زیادی ایجاد می‌کند، از سنگ و گازهای گلخانه‌ای گرفته تا پساب‌های صنعتی، که هریک از آنها می‌توانند مجدداً در زنجیره تولید یا در جای دیگر مورد استفاده قرار گیرند. به طور مثال برخی محصولات جانبی بخش معدن را میتوان برای ساخت مصالح ساختمانی (به عنوان مثال آجر یا سیمان)، رزین، شیشه و لعاب، در جنگل‌داری، کشاورزی یا به عنوان بخشی از فرآیند تصفیه فاضلاب استفاده کرد. اما شاید مهمترین بخش در مدیریت بهینه منابع در صنایع معدنی به مراحل ذوب و پالایش چرخه حیات مواد معدنی و فلزات باز می‌گردد. این مرحله دارای جریان زباله‌های خاص خود است که به باطله معروف بوده و جالب اینجاست که میتوان آنها را از طریق پردازش بقایا و فلزات ثانویه مورد توجه قرار داد. نکته مهم این است که اغلب از این باطله‌ها در کنار کنسانتره‌های اولیه استفاده می‌شود.
چگونه میتوان عملکرد بهره‌برداری از معادن را بهبود بخشید؟
کاهش اثرات زیست‌محیطی صنعت معدن و فلزات کار درستی است که از نظر اقتصادی نیز بسیار مقرون‌به‌صرفه خواهد بود. یکی از مهمترین بخش‌های بهینه‌سازی فرآیندهای استخراج و تولید، منابع انسانی است که باید آموزش دیده، به روز و متعهد باشند تا بتوانند از منابع و انرژی به نحو احسن استفاده کرده و ضایعات را کاهش دهند. در این راستا باید فرآیند تولید محصول به درستی مورد سرپرستی قرار بگیرد تا تمامی مراحل اکتشاف، استخراج و پالایش مواد معدنی و فلزات به گونه‌ای انجام شود که آثار زیست‌محیطی و خطرات سلامتی و ایمنی آن به حداقل مقدار ممکن برسد.
خوشبختانه تا کنون صنعت معدن و فلزات روشهای خلاقانه‌ای برای کاهش ضایعات ناشی از عملیات معدنی ایجاد کرده که شامل موارد زیر است:
1. از سنگ‌های زائد میتوان به عنوان مصالح ساختمانی در جاده‌ها استفاده کرد یا حتی گاهی از آنها برای تولید سیمان و بتن استفاده می‌شود.
2. رسوب حاصل از زهکشی‌های سنگ اسیدی که دارای مقدار زیادی آهن است را میتوان به صورت تجاری برای استفاده در رنگدانه‌ها به فروش رساند.
3. سرباره ناشی از عملیات ذوب را اغلب برای راهسازی و در تولید بتن و سیمان به کار می‌‌برند.
4. از پساب معدنی برای کاهش گرد و غبار و فرآوری مواد معدنی، مصارف صنعتی و کشاورزی و برای خنک کردن استفاده می‌شود.
5. بهبود مستمر فعالیت‌های استخراج و فرآوری برای به حداقل رساندن استفاده از آب و کاهش تولید باطله.
در کل ازآنجایی‌که بهره‌برداری از معادن می‌تواند از بسیاری جهات برای محیط‌زیست آسیب‌زا باشد و همچنین به مصرف انرژی بسیاری منجر شود، اما با استفاده از اقتصاد مدور میتوان گام مؤثری برای کاهش هرچه بیشتر خطرات و ضایعات برداشت. کاری که با مدیریت بهینه و بازیافت درست باطله معادن در چند سال آتی چندان دور از انتظار نخواهد بود.