مدیریت پسماندهای عملیات معدنی
خوشبختانه جهان امروز بیش از پیش در مورد مسائل مربوط به بهره‌وری و آلودگی محیط‌زیست آگاه شده است، در همین راستا صنایع مختلف در تلاش‌اند تا ضایعات خود را به حداقل برسانند. بدین ترتیب علاوه بر آلودگی زیست‌محیطی کمتر، بازدهی کار خود را نیز بالا می‌برند. در میان تمامی صنایع، معادن از جمله بخش‌هایی هستند که ضایعات فراوان و حجیمی دارند. از دیرباز تاکنون نگهداری و انبارش این پسماندهای معدنی معضل بزرگی برای شرکت‌های معدنی محسوب می‌شود. از همین رو تحقیقات بسیاری در این زمینه صورت گرفته تا بتوانند روش‌هایی را برای کاهش و مدیریت پسماندهای عملیات‌های معدنی معرفی کنند.
انبارش باطله‌های معدنی چگونه صورت می‌گیرد؟
باطله‌ها ضایعات معدنی هستند که طی پردازش‌های مربوط به عملیات‌های استخراج از معادن باقی می‌مانند. باطله‌های معدنی با سنگ‌های معمول متفاوتند و حضور آنها در محیط زیست می‌تواند بسیار خطرناک باشد. برای انبارش این باطله‌ها نیاز به یک ساختار مهندسی مهار شده است تا امکان نشت مواد خطرناک موجود در این باطله‌ها به محیط اطرافشان وجود نداشته باشد. اغلب برای نگهداری این باطله‌ها آنها را در پشت سدهایی نگه می‌دارند که به آن سد باطله می‌گویند.
در تمامی کشورهایی که صنعت معدن فعال دارند تعدادی از این سدهای باطله وجود دارد. به طور مثال می‌توانید در جنوب کشور استرالیا به عنوان دارنده یکی از بزرگترین صنایع معدن جهان، به دنبال این سدهای باطله باشید. بزرگترین آنها مربوط به معدن سدالمپیک بوده که در نزدیکی منطقه راکسبی داونز واقع شده است.
قدمت برخی از این سدهای باطله بسیار زیاد تخمین زده شده که می‌تواند ادامه فعالیت آنها را بسیار خطرناک کند مگر اینکه روش‌هایی برای بهبود ساختاری و عملیاتی آنها در نظر گرفته شود. در همین راستا تلاش شده تا مدیریت مناسب و مسئولانه‌ای برای تأسیسات ذخیره‌سازی باطله‌ها در استرالیای جنوبی صورت پذیرد. تنها در این صورت است که می‌توان به ذخیره‌سازی ایمن، پایدار و اقتصادی ضایعات معدنی تولید شده در عملیات‌های معدنی مربوط به استخراج و پردازش سنگ معدن امیدوار بود.
مهمترین خطرات وجود سدهای باطله معدنی
مهمترین خطرات ناشی از وجود سدهای باطله نشت یا شکست سازه مهندسی شده است. به طور مثال در 25 ژانویه 2019 یکی از این سدها در برزیل شکست و حجم عظیمی از زباله‌های معدنی به سمت اراضی پایین دست و مناطق مسکونی جاری شد. در این حادثه 157 نفر کشته و 182 نفر مفقود شدند. طبق آمارها حداقل 87 سد باطله دیگر با شرایط مشابه در برزیل وجود دارد که ممکن شکسته شوند.
جلوگیری از خطرات سدهای باطله چگونه ممکن است؟
برای جلوگیری از یک چنین اتفاقاتی باید طراحی تأسیسات از همان روز اول به درستی انجام شده و مراحل بهره‌برداری، حسابرسی و نظارت بر آنها هم به طور دقیق صورت بگیرد تا در نهایت احتمال بروز خطر به حداقل میزان ممکن برسد.
استرالیا چه تمهیداتی برای مدیریت باطله‌های معادن خود در نظر گرفته است؟
در استرالیای جنوبی این مسئله تا حدی جدی بوده است که به بحث مدیریت باطله‌های معدنی به عنوان مفاد قانونی نگاه شده است. اگر به درستی به مسائل زیست‌محیطی باطله‌ها نگاه کنیم نیز این مسئله در محدوده قوانین مربوط به حفاظت از محیط‌زیست قرار می‌گیرد. گاهی حتی سال‌ها پس از بسته شدن یک معدن، هنوز هم مسائل زیست‌محیطی مربوط به انبارش باطله‌های آن مطرح است.
این کشور حتی شرکت‌های معدنی را ملزم کرده در همان ابتدای کار توانایی خود در مدیریت موثر تأسیسات باطله‌های معدنی را نشان دهند. بنابراین مدیریت باطله‌ها و خطرات ذاتی آنها به عنوان بخشی از فرآیند اخذ مجوزها در نظر گرفته شده که بدون طی کردن آن به معادن اجازه نخواهند داد در جنوب استرالیا فعالیت کنند.
اصول مدیریت پسماندهای معدنی چیست؟
باتوجه به اهمیت موضوع انتظار می‌رود شرکت‌های معدنی در این خصوص از اصول، استانداردها و الزامات کلیدی پیروی کنند تا اطمینان حاصل شود که باطله‌ها و سدهای ذخیره‌سازی آنها حداقل خطر را از لحاظ سلامتی، ایمنی و مسائل زیست‌محیطی برای عموم مردم و کارکنان خود داشته باشند. برخی از این اصول و الزامات کلیدی عبارتند از:
1. در نظر گرفتن آثار اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی باطله‌های معدنی و برنامه‌ریزی صحیح جهت مدیریت آنها در تمام مراحل چرخه عمر یک معدن
2. استفاده از تکنیک‌های مدیریت ریسک بر اساس یک متد خاص برای دستیابی به نتایج صحیح در طول عمر معادن
3. مشارکت مستمر و مؤثر ذینفعان بهره‌برداری از یک معدن در امر مدیریت پسماندها تا جایی که منجر به رضایت جامعه و دولت در خصوص نگرانی‌های زیست‌محیطی این مسئله شود.
4. به حداقل رساندن تولید باطله
5. استفاده مجدد از باطله‌ها به شرط دارا بودن تکنولوژی و ایجاد ایمنی لازم
6. بازنگری متدهای مدیریت پسماندهای معدنی به صورت دوره‌ای با در نظر گرفتن اصول عملیاتی پیشرو و فناوری موجود
7. طراحی و ساخت تجهیزات و تأسیسات مربوط به مدیریت پسماندهای معدنی با توجه به استانداردهای روز برای دستیابی به برتری در تمام جنبه‌های مهندسی سازه، مدیریت و مسائل مربوطه
8. تطابق روش‌های مدیریت باطله‌ها با قوانین محیط‌زیست
9. به کارگیری ظرفیت و قابلیت اپراتورهای معدنی برای اجرای طرح‌های مربوط به مدیریت باطله‌ها در تمام مراحل چرخه عمر معادن
10. نظارت و گزارش مؤثر در مورد باطله و شیوه‌های مدیریت
همانطور که در مقاله بالا به آن اشاره شد مدیریت باطله‌ها یکی از مهمترین مسائل صنعت معدن است که اگر نگاه درستی به آن نداشته باشیم می‌تواند فاجعه‌های جبران‌ناپذیری را به وجود بیاورد. به همین دلیل است که در حال حاضر بسیاری از دولت‌ها و سازمان‌های ناظر به دنبال وضع قوانین سختگیرانه‌تری در این زمینه هستند. تاکنون تحقیقات زیادی هم در این حوزه صورت گرفته که امکان بازیافت باطله‌ها یکی از نتایج این تحقیقات بوده است. صنعت معدن توانسته به کمک این روش گام بزرگی را در جهت مدیریت پسماند معادن بردارد.