معدن شبیه به ریلی است که تمام صنایع دیگر واگن‌های خود را با اطمینان به آن و خدماتش به مقصدهای مطلوب می‌رسانند. باوجوداین، وقتی از معادن و مشاغل معدنی حرفی به میان می‌آید، ایده عمومی وضعیتی سخت، تونل‌های تاریک، چکش زدن بر توده‌های سنگی و تلاش برای پیدا کردن طلا یا زغال‌سنگ را به تصویر می‌کشد.
بااین‌حال، امروزه به دلیل پیشرفت‌های عظیمی که فناوری‌های مختلف و مورداستفاده در معادن حاصل کرده‌اند و انطباق معادن باارزش‌های اجتماعی، معدنکاری مدرن فراتر از دیدگاه معمول و ظرفیت پیش‌فرض عمل می‌کند. به همین دلیل، رده بسیار گسترده‌تر و هیجان‌انگیزتر از حرفه‌های تخصصی معدنی بروز کرده‌اند که نیاز به توجه بیشتری از جانب دانشجویان، دانش‌آموختگان، جویندگان کار و مدیران بخش اشتغال را توجیه می‌کنند.
عصر کنونی فراتر از هر عبارت و شعار دیگری، عصر دیجیتال و تغییر در نیازها و نگرش‌های اجتماعی است. وضعیتی در آگاهی و خواسته‌های جوامع که صنایع را وادار به بازنگری ساختارهای مدیریتی و عملیاتی خود کرده است تا بقای خود را تضمین و پایداری و بهره‌وری مستمر را حاصل کنند.
صنعت معدن نیز از این تغییرات و الزامات مبرا نیست و نخواهد بود. برعکس، این صنعت بیشتر از هرزمانی به توسعه نوآوری‌های فناوری محور در فعالیت‌های خود، افزایش تنوع در ظرفیت‌های تولید و تمرکز بر اصول توسعه پایدار اصرار دارد. برای حصول این بایست‌ها، شرکت‌های معدنی به اهرم‌های مختلفی نیاز دارند که مهم‌ترین آن‌ها برنامه‌ریزی‌های به‌روز و نیروی ماهری برای پیاده‌سازی آن‌هاست.
ظهور فناوری‌های جدید
از خودروهای معدنی خودکار گرفته تا پهبادهایی که از هوش مصنوعی بهره می‌گیرند، صنعت معدن در همه ارکان خود ظهور فناوری‌های جدید را تجربه و جذب کرده است. نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای دیجیتال به محورهایی تبدیل‌شده‌اند که قادر به ایجاد تحولی بنیادی در بدنه سنگین معدن‌اند.
به‌ویژه، معادن از این فناوری‌های دیجیتال برای تعیین موقعیت‌ها و منابع جدید مواد معدنی، از سنگ‌آهن و مس تا گرافیت، لیتیوم و مس، و اجرای مؤثر برنامه‌های عملیاتی استفاده می‌کنند. درنتیجه این سازگاری معادن با فناوری، صرفه‌جویی‌های قابل‌توجهی در زمان و هزینه حاصل‌شده و هم‌زمان بهره‌وری و امنیت سایت‌های معدنی ارتقاءیافته است.
مشاغلی چون برنامه‌ریزی عملیات معدنی، متخصص یادگیری ماشین، زمین‌شناسی و مدیریت پروژه ازجمله مهم‌ترین حرفه‌های جذاب در حوزه معدن هستند. علاوه بر این موارد، در این مقاله به رده نسبتاً متنوع و اساسی از حرفه‌ها و مهارت‌های موردنیاز در کسب‌وکار معدنی امروزی می‌پردازیم.
ابتدا به مسائلی می‌پردازیم که رویکردهای عملیاتی و متعاقب آن سیاست‌های معدن در استخدام نیروی کار را متحول کرده‌اند.
چگونگی تحول صنعت معدن در طول سال‌ها
صنعت معدن برای بهبود فرایندها، عملیات، شرایط کاری و اقدامات ایمنی دستخوش تحولات بسیاری شده است. آنچه برای سال‌ها شغلی و مشاغل جان‌فرسا و ناامن بود، اکنون با اکتشافات نوآورانه در بخش‌های مختلف خود به صنعتی تخصصی و وابسته به فناوری بدل گشته است. بخش‌های زیر، برخی از پیشرفت‌ها و تحول‌های عمده‌ای هستند که صنعت معدن و فعالیت در آن را برای همیشه دگرگون کرده‌اند.
ردیابی ذخایر مواد معدنی
پیش‌ازاین، برای بررسی مکان‌های بالقوه ازنظر غنای معدنی به زمان و نیروی کار بسیار زیادی نیاز بود. امروز، با بهره‌گیری از ترکیبی از تجهیزات پیشرفته، تصاویر ماهواره‌ای، نمونه‌های خاک و مواد شیمیایی، شرکت‌های معدنی به ذخایر جدید از فلزات اساسی و کمیاب، زغال‌سنگ، سنگ‌های قیمتی و …، دست می‌یابند که در اعماق لایه‌های زمین جا گرفته‌اند.
بخصوص، با استفاده از فناوری ژئوشیمی یون فلزی متحرک، یا MMI، امکان پیش‌بینی میزان و کیفیت توده‌های باارزش در عمق‌های مختلف حاصل شده است. MMI، یون‌های فلزی حاصل از فرایند کانی‌سازی که به سطوح بالایی زمین رسیده‌اند را شناسایی و اندازه‌گیری می‌کند. نیاز به زمین‌شناسانی که با چنین روش‌هایی آشنایی دارند در هر معدن و در هرجای دنیا احساس می‌شود.
تجهیزات سنگین مدرن
معادن مدرن از ماشین‌آلات سنگین برای حفاری، جابجایی، خرد کردن، مرتب کردن و فرآوری سنگ‌های معدنی استفاده می‌کنند. معدنکاران هم‌زمان با استخدام نیروی انسانی با قابلیت کار با این ماشین‌آلات سنگین، به تیم‌هایی متخصص در آموزش استفاده، نگهداری و تعمیر آن‌ها نیاز دارند.
ازجمله مهم‌ترین تجهیزات معدنی از این نوع عبارت‌اند از:
- دریل‌ها: دریل‌های معدنی پیشرفته با کنترل از راه‌دور، امکان حفاری توده‌های کشف‌شده و بارگذاری مواد منفجره را ممکن می‌کنند.
- ماشین‌های حمل‌ونقل معدنی: جابه‌جایی توده‌های عظیم از سنگ معدن یا باطله‌های معدنی بدون استفاده از لودرها، گریدرها و بولدوزرهای غول‌پیکر ممکن نخواهد بود.
- ابزارهای انفجاری: استفاده از تجهیزات انفجاری در معادن موضوع جدیدی نیست، اما ابزارهای جدیدتر از فناوری برای کنترل روند انفجار از راه دور، تمرکز بیشتر بر کانون‌های اصلی و رصد عملیات انفجار بهره می‌گیرند.
- تجهیزات خرد کردن: ماشین‌های غول‌پیکر سنگ‌شکن برای تبدیل صخره‌های بزرگ به اندازه‌های قابل‌حمل و فرآوری استفاده می‌شوند. این تجهیزات نقش قابل‌توجهی در کاهش استفاده از مواد شیمیایی در مراحل مختلف فرآوری مواد معدنی دارند.
- تجهیزات تغذیه: نوارهای نقاله بزرگ با سیستم‌های رصد هوشمند تجهیز می‌شوند تا دسترسی کارخانه‌های فرآوری سنگ معدن، کامیون‌های حمل مواد و تجهیزات خرد کردن را فراهم کنند.
حضور پررنگ زنان در معادن
در طول تاریخ، معدن همیشه یک صنعت مردانه بوده و غالب مشاغل آن به مردهای جامعه تعلق می‌گرفت. در سال‌های اخیر، این رویکرد به شکل قابل‌تأملی تغییر کرده است. بخصوص، بیشتر شرکت‌های بزرگ، چون BHP و MRL، سطح مشارکت زنان در بخش‌ها و سطوح مختلف مدیریتی و عملیاتی معدن را افزایش داده‌اند.
بنا بر تحقیقی که در سال ۲۰۱۹ انجام‌شده است، شرکت‌هایی که از زنان در سطوح مدیریتی خود بهره برده‌اند، تا ۶ درصد در درآمدزایی سالانه پیشرفت داشته‌اند. علاوه بر سودآوری این رویکرد جدید در استخدام، تنوع جنسیتی در معادن باعث ظهور ایده‌های نوین و کاربردی بیشتر شده و انجام تحول‌های دیجیتال و انرژی تسریع یافته‌اند.
استفاده از دانش ژئومتالورژی
ژئومتالورژی ترکیبی از علوم زمین‌آمار و متالورژی است. این علم به‌ویژه در کانی‌شناسی و پیش‌بینی وضعیت توده‌های مختلف معدنی کاربرد دارد. در مدل‌های پیش‌بینی و بخصوص همزادهای دیجیتال معدنی، از ژئومتالورژی برای مدیریت ریسک، طراحی فرایندهای فرآوری مواد معدنی و سناریوهای مختلف استخراج استفاده می‌گردد.
دسترسی به فناوری‌های ارتباطی
دسترسی به اطلاعات و ارتباطات برای مدیریت و اجرای فعالیت‌های معدنی حیاتی است. پیشرفت‌های اخیر در طراحی و گسترش استفاده از گوشی‌های همراه، تجهیزات ارتباطی صنعتی، پلتفرم‌های ارتباط آنلاین مدیران، کارکنان و …، امکان اطلاع‌رسانی، چابکی عملیاتی و واکنش سریع به تهدیدها را ممکن کرده است.
پهبادهای اکتشافی
پهبادها ازجمله فناوری‌های نوینی هستند که چهره عملیات معدنی را برای همیشه متحول کرده‌اند. انواع صنعتی پهبادها برای جستجو و عکس‌برداری از محیط‌های صعب‌العبور استفاده می‌شوند تا سلامت نیروهای معدن حفظ شود و دسترسی به مکان‌های دورافتاده ممکن گردد.
فناوری ابری
امروزه از هر نقطه‌ای از دنیا و تنها با یک گوشی همراه می‌توان به پایگاه‌های داده شرکت، نرم‌افزارها و محاسبات موردنیاز دسترسی داشت. برای صنعتی چون معدن که نیازمند دسترسی‌های بیشتری به فناوری‌های نوین و بهره‌گیری از قدرت پردازش اَبر CPUهاست، فناوری ابری آغاز یک تحول دیجیتال و تضمین‌کننده آن است. به‌ویژه، این فناوری کمک شایانی به محافظت از داده‌های باارزش معدنی می‌کند و در بهینه‌ترین حالت، آن را در بین ذی‌نفعان شرکت معدنی به اشتراک می‌گذارد.
فناوری خودکارسازی
معادن زیرزمینی همیشه شاهد وقوع فاجعه‌های انسانی دل‌خراش بوده‌اند؛ شرایطی سخت که میل به فعالیت در معادن را در بین جوامع پایین می‌آورد. خودکارسازی تجهیزات و بخصوص فعالیت‌های با ریسک بالا، گامی مهم در انعکاس نوری بر چهره تاریک و زمخت معدن است. این تجهیزات می‌توانند ۲۴ ساعته فعالیت کنند و با کمترین نیاز کنترلی، بالاترین بهره‌وری را با کمترین خطای عملیاتی نتیجه می‌دهند.
تحلیل‌های پیش‌گویانه
نسل بعدی از فنّاوری، ابزارهای هوش مصنوعی هستند که قدرت تخمین و پیشگویی وضعیت‌های آتی را شدت و سرعت بخشیده‌اند. با استفاده از اینترنت اشیاء صنعتی، داده‌های موردنیاز الگوریتم‌های پیچیده تأمین می‌شوند تا وجود منابع معدنی و میزان آن‌ها پیش‌بینی گردند.
در حضور این روند تحول و با بهره‌گیری معادن از دانش متناسب، فناوری و نوآوری‌های علوم مرتبطی چون زمین‌شناسی، معادن به محیط‌های جذاب‌تری برای مهندسان و متخصصان شاخه‌های مرتبط با آن تبدیل شده‌اند. در ادامه به ۵ مورد از مشاغلی می‌پردازیم که جزء پرطرفدارترین موقعیت‌های شغلی در شرکت‌های معدنی هستند.
۱- مهندس معدن
مهندسان معدن مسئول ارزیابی ایمنی، امکان‌سنجی و بهره‌وری پروژه‌های معدنی هستند. پس از تأیید انجام پروژه‌های معدنی، مهندسان به طراحی سایت‌ها مشغول می‌شوند. آن‌ها همچنین در طراحی تجهیزات معدن و اجرای عملیات معدنی با شیوه‌های ایمن و مؤثر نقش دارند.
به‌عنوان بخشی از تیم طراحی و عملیاتی، مهندس معدن باید اطمینان حاصل کند اصول بودجه‌بندی و هزینه، رسیدگی به تقاضای مشتریان و مقررات ایمنی به‌درستی رعایت شده‌اند. وقتی سایت معدن آماده بهره‌برداری شد، مهندس معدن به تجزیه‌وتحلیل داده‌های مرتبط به عملیات مختلف می‌پردازد تا در صورت لزوم تغییرات نهایی را اعمال کند.
تحصیلات و مهارت‌های موردنیاز
مهندسان معدن معمولاً ملزم به داشتن مدرک لیسانس یا بالاتر در یکی از رشته‌های زیر هستند:
- مهندسی عمران
- نقشه‌برداری مواد معدنی
- مهندسی معدن
- زمین‌شناسی
- مدیریت پروژه
اگر مدرک لیسانس غیرتخصصی دارید، می‌توانید با تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در رشته‌های مرتبط، شانس دریافت موقعیت‌های شغلی مربوط به این بخش از نیروی انسانی معدن را پیدا کنید. مهندسی معدن بخصوص در سطح بین‌الملل بسیار پرطرفدار است و فارغ‌التحصیلان آن شانس بالایی برای کسب مشاغل با درآمد بالا دارند.
مهندسان معدنی باید قدرت حل مسئله بالایی داشته باشند، قدرت مدیریت تیم‌های بزرگ را دارا باشند و اصول کار با داده‌ها و تحلیل آن‌ها را بدانند.
چشم‌انداز شغلی
مهندس معدن به‌طورمعمول در یکی از موقعیت‌های زیر امکان فعالیت و پیشرفت دارد:
- دستیار مهندس سایت معدنی
- مهندس برنامه‌ریزی پروژه‌های معدن
- مهندس ارشد معدن
- ناظر پروژه‌های معدن
۲- مدیر خدمات فنی
یک مدیر خدمات فنی مسئول هدایت تیم خدمات فنی است. این مدیران، مهندسان و زمین شناسان ارشد را در توسعه پروژه‌های معدنی هدایت می‌کنند تا تمام مراحل انجام پروژه مطابق با دستورالعمل‌های استاندارد انجام گیرند. علاوه‌براین، برنامه‌ریزی، بودجه‌بندی، کنترل هزینه‌ها، مدیریت قراردادها و تمرکز بر تولیدات و سازه‌های شرکت معدنی بر عهده مدیر خدمات فنی است.
آن‌ها به‌ویژه مسئول توسعه تیم و اطمینان از پایبندی کارکنان به مقررات ایمنی و زیست‌محیطی، شیوه‌های مدیریت مثبت، خط‌مشی شرکت و استانداردهای ملی و بین‌المللی هستند.
تحصیلات و مهارت‌های موردنیاز
یک مدیر خدمات فنی معدن باید حداقل یک مدرک لیسانس در رشته‌های مرتبط با فعالیت‌های معدنی، مانند انواع زیر، داشته باشد:
- معدنکاری
- زمین‌شناسی
- نقشه‌برداری معدنی
- مهندسی معدنی
با توجه به اهمیت این نقش مدیریتی، بسیاری از شرکت‌های معدنی به تجربه وسیع‌تر در فعالیت‌های معدنی و بخصوص مدیریتی نیاز دارند. همچنین، در حضور فناوری و شیوه‌های جدید در استخراج مواد معدنی، این مدیران باید دانشی گسترده‌تر و به‌روزتری داشته باشند. مهارت در استفاده از نرم‌افزارهایی چون Mine24 و AutoCad مزیت‌هایی قابل‌توجه‌اند.
چشم‌انداز شغلی و مشاغل
مدیران خدمات فنی در انواع مختلف از معادن با مواد معدنی گوناگون و در تمام کشورها، موقعیت‌های شغلی بالقوه‌ای دارند. به‌ویژه، این مدیران با مهارت‌ها و شیوه‌های نوین معدنکاری و مدیریت معادن آشنایی دارند و با کسب تجربه در بخش‌های مختلف، می‌توانند در حوزه‌های مختلف صنعت معدن کار کنند. موقعیت‌های شغلی زیر نمونه‌هایی از مسیرهای شغلی برای این مدیران هستند:
- مدیر فناوری اطلاعات
- مدیر ارشد پروژه
- مدیر زیرساخت‌ها
- مدیر خدمات بین‌الملل
- مدیر پشتیبانی از مشتریان
۳- معاونت اکتشاف
معاون اکتشاف یکی از اعضای ارشد تیم مدیریت معدن و مسئول هدایت و برنامه‌ریزی فعالیت‌های فنی، اکتشافی و زمین‌شناسی شرکت است. آن‌ها باید از سازگاری اکتشافات باقدرت مانور و اهداف بلندمدت سازمان اطمینان حاصل کنند و در مذاکرات خرید و قراردادهای اکتشاف فرصت‌هایی را برای شرکت‌های معدنی خلق و پیگیری کنند.
معاون اکتشاف هم‌فکر و دستیار هیئت‌مدیره در توسعه برنامه‌های استراتژیک شرکت و دستیابی به منابع جدید است. آن‌ها به‌ویژه، باید با مشاوران خارجی و داخلی در ارتباط باشند و در صورت لزوم شرکای تجاری برای شرکت بیابند.
تحصیلات و مهارت‌های موردنیاز
بیشتر شرکت‌های معدنی این موقعیت را در اختیار کسانی قرار می‌دهند که زمینشناسان بسیار خبره و باتجربه‌ای هستند. بنابراین، شما حتماً به مدرک لیسانس و بالاتر از آن در زمین‌شناسی نیاز خواهید داشت. این افراد باید تجربه مشارکت در اکتشافات معدنی را در رزومه خود داشته باشند و بخصوص در مواد معدنی موردنظر شرکت معدنی متخصص باشند.
علاوه‌براین، آن‌ها به مهارت‌های ارتباطی و حتی دانش زبان‌های خارجی نیاز دارند تا بتوانند با شرکت‌های دیگر ارتباط برقرار کنند. همچنین، داشتن یک شبکه قابل‌اتکا از سرمایه‌گذاران بالقوه یک مزیت شغلی محسوب می‌شود.
چشم‌انداز شغلی
معاون اکتشاف به‌خودی‌خود یک موقعیت بین‌المللی است و امکان فعالیت در تمام معادن دنیا برای آن‌ها فراهم است. مسیر شغلی بالقوه برای آن‌ها کسب موقعیت رئیس زمین‌شناسی و اکتشافات شرکت است.
۴- زمین‌شناس معدن
شغل اصلی زمین‌شناس معدن یافتن موقعیت توده‌های جدید معدنی است. با استفاده از ابزارهایی چون نقشه‌های میدانی، عکس‌های هوایی و بررسی‌های ژئوفیزیکی، آن‌ها به موقعیت مواد باارزش پی می‌برند. همچنین، آن‌ها باید داده‌ها را با نرم‌افزارهای زمین‌شناسی و هوش مصنوعی تحلیل کنند تا میزان قابل‌برداشت از مواد معدنی در بلندمدت و کوتاه‌مدت را تحقیق کنند.
به‌ویژه، تشخیص میزان سودآوری سرمایه‌گذاری، اقدامات ایمنی موردنیاز عملیات و حجم قابل‌برداشت را پیش‌بینی می‌کنند. علاوه‌براین، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی عملیات معدنی و تلاش برای استفاده از رویکردها و تجهیزات جدید باهدف کاهش این آسیب‌ها، ازجمله وظایف اصلی زمین‌شناس معدن است.
تحصیلات و مهارت‌های موردنیاز
زمین‌شناس معدن باید در یکی از رشته‌های زیر حداقل مدرک لیسانس داشته باشد:
- زمین‌شناسی
- ژئوفیزیک
- علوم زمین
زمینشناسان معدن باید مهارت‌های تفکر تحلیلی، ارتباط عالی و درک دقیق سیستم‌ها و نرم‌افزارهای کامپیوتری را دارا باشند.
چشم‌انداز شغلی
درصورتی که فعالیت زمین‌شناس بیشتر از ۵ سال باشد، موقعیت‌های بالاتر و بخصوص مشاوره امور معدنی در دسترس است. همچنین، آموزش نیروهای جدید در معادن کوچک یا درحال‌توسعه در چشم‌انداز این موقعیت شغلی است.
۵- مدیر پروژه
مدیر پروژه مسئول برنامه‌ریزی، تهیه گزارش، اجرا و تکمیل پروژه‌های معدنی است. این موقعیت شامل برنامه‌های ساخت‌وساز، مدیریت بودجه، ارتباط با مشتریان برای اطمینان از برآورده شدن الزامات موردنظر آن‌ها و اطمینان از رعایت رویه‌های ایمنی و بهداشتی در تمام بخش‌های عملیاتی معدن است.
علاوه‌براین، مدیران پروژه با فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات تجهیزات، مهندسی معدن، عملیات میدانی و عملکرد پیمانکاران معدنی مستقیماً در ارتباط‌اند. این فعالیت نقشی است که بین توانایی‌های مهندسی و مهارت‌های مدیریتی تعادل ایجاد می‌کند. مدیر پروژه باید مهارت‌های ارتباطی بسیار خوب، تصمیم‌گیری دقیق و راسخ و توانایی حل مسئله داشته باشد.
تحصیلات و مهارت‌های موردنیاز
مدیر پروژه باید در رشته‌هایی چون مهندسی معدن، مهندسی عمران یا یک رشته فنی دیگر مرتبط با معدن تحصیل‌کرده باشد. مهارت‌هایی چون حسابداری، بودجه‌بندی و مدیریت تدارکات مزیت محسوب می‌شوند. این شغل همچنین در اکثر کشورهای دنیا خواهان دارد و توسعه مهارت‌های زبانی امکان فعالیت مهندسان پروژه در کشورهای مختلف را فراهم می‌کند.
چشم‌انداز شغلی
قدم بعدی برای یک مدیر پروژه، مدیر ارشد پروژه است. برای تحقق پیشرفت‌های بالقوه در این شغل، کسب تجربه و انجام پروژه‌های موفق الزامی‌اند. مهارت‌های فوق‌العاده در رهبری تیم، مدیریت خواستارهای ذی‌نفعان، و دانش استفاده از داده‌ها و فناوری‌های دیجیتال موفقیت در این موقعیت شغلی را تسریع می‌بخشد.
جمع‌بندی:
صنعت معدن به‌شدت و با سرعت در حال تحول و تجربه رویکردهای جدید با محور فناوری است. اصلی‌ترین مشوق این تحول‌ها حرکت به سمت آینده‌ای پایدار و با بهره‌وری بالاتر برای صنعت معدن است. پیشرفت‌های فناوری و بخصوص هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و خودکارسازی نقشی حیاتی در موفقیت این تحولات در حرکت به سمت اهداف بلندمدت معادن دارند.
معدن بیشتر از هر زمان دیگری به نیروهای نوآور، ماهر و متعهد نیاز دارد تا بتوانند فناوری و نوآوری را به بدنه معدن تزریق کنند. اولین گام برای معادن در جذب این سرمایه انسانی ماهر، سرمایه‌گذاری در آموزش و تشویق نسل تحصیل‌کرده به کسب دانش و فعالیت در پروژه‌های معدنی است.
انتظار می‌رود سال‌های آتی تقاضا برای مواد معدنی بیشتر از هرزمان دیگری در تاریخ افزایش یابد و آینده این صنعت شکوفا باشد. بنابراین، افرادی که قصد تحصیل یا تجربه در رشته‌های مرتبط با معدن را دارند، مطمئن باشند که مسیر درستی را انتخاب کرده‌اند و موقعیت‌های ملی و بین‌المللی انتظار آن‌ها را می‌کشند.
کلمات کلیدی:
زمین‌شناسی – پروژه معدنی – صنعت معدن – فناوری – عملیات معدنی – شغل – مهندس معدن – نوآوری
منابع:
